Waterzicht 007: Is Nederland écht voorbereid op een calamiteit?
"‘Het is meer dan ooit tijd om ons (geestelijk) voor te bereiden op een calamiteit’. Nu ik dit opschrijf, realiseer ik me dat ik een beetje klink als Mark Rutte tijdens zijn eerste grote toespraak als secretaris-generaal van de NAVO. Hij stelde destijds dat we niet klaar zijn voor oorlog. Als dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland zie ik dat we (nog) beter moeten anticiperen op klimaatrisico’s, bijvoorbeeld door meer aandacht te besteden aan meerlaagse veiligheid," schrijft dijkgraaf Piet-Hein Daverveldt in het zevende deel van zijn blogreeks ‘Waterzicht’.
Meerlaagse veiligheid heeft wat uitleg nodig. Dat concept werd in 2009 opgenomen in het Nationaal Waterplan als een manier om Nederland beter te beschermen tegen overstromingen uit de grotere oppervlaktewateren, zoals rivieren. Het werkt in vijf lagen, te beginnen met preventie: het voorkomen van waterhinder. Ten tweede is het belangrijk om ons land zo in te richten dat hoogwater of extreem weer minder schade aanrichten. Als derde draait het om de calamiteitenorganisatie: het nemen van maatregelen om schade en slachtoffers zoveel mogelijk te beperken. Ten vierde speelt herstel na een calamiteit een belangrijke rol, waarbij de geleerde lessen in de praktijk worden gebracht. Tot slot de vijfde laag: waterbewustzijn – begrijpen wat leven in een delta betekent en hiernaar handelen.
Nederland blijft kwetsbaar
Ik ben best trots op de manier waarop we in Nederland meerlaagse veiligheid in de praktijk brengen. We inspecteren duinen en dijken, werken met langjarige versterkingsprogramma’s en denken steeds beter na over waar we vitale infrastructuur plaatsen. Ook doen we oefeningen en leren we van calamiteiten, zoals de wateroverlast in Limburg in 2021.
Toch blijf ik me zorgen maken over onze weerbaarheid. Wereldwijd zie ik ongunstige ontwikkelingen: het draagvlak voor klimaatbeleid lijkt eerder af te nemen dan toe, terwijl de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden. Er lijkt berusting te zijn dat de doelen van Parijs niet meer haalbaar zijn en dat we dan maar nog meer moeten inzetten op adaptatie, Maar op veel plekken zijn de mogelijkheden beperkt en komt de leefbaarheid in het geding – iets waar nog te weinig over wordt gesproken. Voor Nederland is adaptatie nog lange tijd wel haalbaar, maar het vraagt nog steeds om een andere mindset.
Leefstijl aanpassen aan veranderend klimaat
De inrichting van onze leefomgeving is in de loop der jaren los komen te staan van wat water- en bodemsystemen aankunnen en heeft bijvoorbeeld bijgedragen aan voortdurende bodemdaling. Verharde gebieden, zoals glastuinbouwgebieden en oude binnensteden, zijn bijzonder kwetsbaar. ‘Water en bodem sturend’ blijft daarom essentieel om gebieden weerbaar te maken.
Daarnaast zijn geopolitieke spanningen een groeiende bedreiging. De cyberoorlog is in volle gang, en onze geïntegreerde digitale systemen maken ons niet alleen efficiënter, maar ook kwetsbaarder. Compartimentering en redundantie – back-ups om betrouwbaarheid en continuïteit te garanderen – is geen luxe meer, maar noodzaak. Toch is beleid alleen niet genoeg; er is ook een mentale omslag nodig. Zijn we écht bereid onze leefstijl aan te passen aan een veranderend klimaat?
Trainen met realistische scenario’s
Crisismanagement blijft dus ook nodig, ondanks alle voorzorgsmaatregelen om gesteld te staan voor klimaatverandering. In mijn rol als dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Delfland blijf ik mij bekwamen om goed voorbereid te zijn op dit soort situaties. Laatst volgde ik nog een training Strategisch Crisismanagement, om met politie en brandweer besluitvormingsprocessen te oefenen. Niet alleen ik moet voorbereid zijn op calamiteiten, dat geldt ook voor onze organisatie. Daarom trainen medewerkers regelmatig met realistische calamiteitenscenario’s. Dat zouden we dit nog vaker, intensiever en met meer partijen mogen doen.
Beter voorbereid zijn op calamiteiten
Ook inwoners moeten zich, zowel praktisch als mentaal, steeds beter instellen op calamiteiten als gevolg van toenemende weersextremen. De Finse overheid hanteert als richtlijn dat inwoners minimaal 72 uur zelfredzaam moeten zijn tijdens een crisissituatie. Dat betekent voldoende drinkwater, voedsel en brandstof voor drie dagen, contant geld in huis en het aanschaffen van essentiële noodvoorzieningen zoals een radio en zaklampen op batterijen. Het idee hierachter is simpel: wie zich in het dagelijks leven niet voorbereidt op onvoorziene situaties, zal dat tijdens een crisis al helemaal niet zijn. Het is een krachtig voorbeeld van hoe een samenleving (de vijfde laag van) meerlaagse veiligheid kan verankeren. Ook in Nederland moeten we hier serieus werk van maken.
Over Waterzicht
Als dijkgraaf is Piet-Hein Daverveldt hét gezicht van ons hoogheemraadschap. Met ‘Waterzicht’, een serie blogs, vertelt hij in woord en beeld over zijn werk en zijn overpeinzingen.
